Akademik Veri Yönetim Sistemi
VAN İNSANİ VE SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ – VİSBİD, sa.8, ss.146-157, 2024 (Hakemli Dergi)
Atasözleri ve deyimler; bir toplumun yaşam biçimini, anlayışını, zekâsını, düşüncesini, sevincini, korkusunu, toplumsal bilinçaltında yatanları dışa vuran, kültürün gelecek nesillere aktarım araçlarından olan, halka mal olmuş ve kalıplaşmış ifadelerdir. Milletlerin en önemli dil ve kültür hazinelerinden olan bu sözler, toplumların gündelik yaşamları içerisinde karşılaştıkları olayları az sözle çok anlam içeren yargılarla ifade ettikleri biçimlerdir. Öğretici ve ders verici nitelikte olmalarının yanında işlek olmalarından dolayı akılda kalıcılıkları, gelecek nesillere aktarılma özellikleri varlıklarını kuşaklar boyu sürdürmelerinin en başta gelen nedenlerindendir. Neredeyse her nesneyle ilgili atasözü ve deyimin bulunması Türk dilinin zenginliğini ortaya koyması, göstermesi açısından önemlidir. Türk kültür birikimini ve değerlerini taşıyan atasözü ve deyimler, farklı bölgelerde değişik sözcüklerle ifade edilebilir. Her ikisi de söz kalıbı olmasına rağmen deyimler çoğunlukla, ilk kullanımından itibaren dile kolayca yerleşebilirken, atasözleri; deneyimler sonucu elde edilen bilgiler olan yol göstermek, öğüt vermek, ibret alınması için gerçekleri bildirmek gibi amaçlar taşıdığından dile yerleşmesi ve ortak kullanıma girmesi deyimlere göre daha geç olur. Halk edebiyatı ürünleri içerisinde yer alan, toplumun kültürel yanlarını yansıtan ürünlerden olan bu sözler, her yeni dönemdeki durum ve oluşlar karşısında kendilerini güncelleyip zamanın ruhuna uygun olarak yenilerini ortaya çıkarırlar. Küçük ve basit bir kurguyla ortaya konan bu kalıp sözler, göründüklerinin aksine anlamca çok büyük ve derin bir yer kaplarlar. Makalemizde; güncelliklerini kaybetmeden sürekli yenileri eklenen, türkü, masal, mit gibi metaforik türlerin en basiti olmasına rağmen sosyal bir amacı ve görevi de olan, Türklerin sosyal ve kültürel gelişmelerinin izlerinin bulunduğu atasözü ve deyimlerden taş sözcüğünün hem mecaz hem de gerçek anlamları kullanılanlar çalışma konumuza dahil edilmiş, atasözü ve deyim çalışmalarına katkı sağlayacağı öngörülmüştür.