Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi


Çelikadam C., Aktaş B., Balım S., Aykaç B., Karasu M., Cesur S.

NESNE PSIKOLOJI DERGISI, cilt.11, sa.27, ss.117-138, 2023 (Hakemli Dergi) identifier

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 11 Sayı: 27
  • Basım Tarihi: 2023
  • Doi Numarası: 10.7816/nesne-11-27-08
  • Dergi Adı: NESNE PSIKOLOJI DERGISI
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Directory of Open Access Journals, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.117-138
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Bu çalışmanın amacı Türkçede farklı bağlamlarda sıkça kullanılan fakat psikoloji alan yazınında yeterince incelenmemiş ayıp kavramının çocukluk döneminde nasıl kavramsallaştırıldığını keşifsel olarak incelemektir. Bu amaçla ayıp kavramının Turiel’in (1983) Sosyal Alan Kuramı çerçevesinde hangi sosyal alan bağlamında daha fazla tanımlandığı ve hangi duygularla ilişkili olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın örneklemini Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşayan 7 ile 15 yaş aralığındaki (Ort= 10.12, SS= 1.55) 63 kadın ve 62 erkek olmak üzere toplam 125 çocuk oluşturmaktadır. Çocuklarla yapılan görüşmelerde açık uçlu sorulan sorulardan elde edilen bulgulara göre çocukların ayıp kavramını hem ahlaki hem de uzlaşımsal alanlarda değerlendirdikleri; bu değerlendirmeleri daha çok ‘zarar verme /zarardan kaçınma’ ve ‘erdemli olmayan davranışlar’ ile ‘toplumsal kuralların ihlal edilmesi’ ve ‘cinsel ihlaller ve çıplaklık’ üzerinden ifade ettikleri görülmektedir. Ayıp olarak değerlendirilen durum ve davranışlara ahlaki alanda daha çok öfke ve utanç duygularının, uzlaşımsal alanda ise daha çok tiksinme duygusunun eşlik ettiği görülmektedir. Sonuçlar bir bütün olarak değerlendirildiğinde, çocuklar için ayıp kavramının yazılı olmayan kurallar gibi işleyen, kişilerarası ilişkileri ve sosyal düzeni sürdürmeye yarayan; öfke, utanç, suçluluk ve tiksinme gibi duygularla yakından ilişkili bir kavram olduğu görülmektedir.

The aim of this study is to exploratively examine how the concept of “ayıp”, which is frequently used in different contexts in Turkish but has not been sufficiently studied in psychology literature, is conceptualized in childhood. For this purpose, it has been tried to reveal in which social domain the concept of “ayıp” is defined within the framework of Turiel’s Social Domain Theory and which emotions it is related to. The sample consists of 125 children, 63 girls, and 62 boys, the ages between 7 and 15 (M= 10.12, SD= 1.55) living in different regions of Turkey. According to the results of the open-ended questions the children evaluate the concept of “ayıp” in both moral and conventional domains, and they express these evaluations mostly through harm/ avoidance of harm, unvirtuous behaviors, violation of social rules, sexual violations, and nudity. The situations and behaviors that are considered as “ayıp” are accompanied by more anger and shame in the moral domain, and more disgust in the conventional domain. When the results are evaluated as a whole, it is seen that “ayıp” for children works like unwritten rules and serves to maintain interpersonal relations and social order and is closely related to emotions such as anger, shame, guilt, and disgust.