Akademik Veri Yönetim Sistemi
Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2023
Memduh Şevket Esendal (1883-1952), birçok bakımdan önemli vasıflara sahip
çok yönlü bir kişiliktir. Türk edebiyatının yanı sıra, Türk siyasi tarihinin de
önemli isimlerinden biri sayılmaktadır. imparatorluktan ulus devlete geçiş
dönemlerine tanıklık etti. Ömrünün büyük bir bölümü politik mücadele ve
bürokratik görevlerle geçti. Yirmili yaşlarında iken anayasalı monarşinin
yeniden tesisi amacıyla girdiği İttihad ve Terakki Cemiyeti ile başlayan ve
ölümüne kadar devam eden yaklaşık yarım asırlık politika hayatındaki ülküsü,
devlete hizmet üzerine kuruldu. İttihadcılıktan ulusal hareket saflarına
evirilişinin iyi bir örneğini teşkil eden Esendal, I. TBMM’nin yurt dışına
gönderdiği ilk elçi olma vasfına sahiptir. Esendal’ın, Ankara Hükümetini temsil
görevi ile 1920’de başlayan elçilikleri, aralardaki bazı kesintilerle birlikte
1941 yılına kadar devam etti. Türkiye adına on yedi yıl süren hariciye
görevlerindeki azmi ve başarısıyla iyi izlenim bırakan Esendal’ın milletvekilliği
ve CHP Genel Sekreterliği dönemlerinde, teşkilatı bürokratik zihniyetten
kurtarmak ve dengeleri değiştirmek amacıyla parti
içi siyasete kazandırdığı murakabe anlayışı, CHP’nin süregelen geleneğine
aykırı olmakla birlikte, çoğulcu demokrasi yönünde atılmış önemli bir merhaledir.
Esendal her ne kadar Cumhuriyet
ideolojisini şekillendiren kadronun içinde etkin bir rol almamış gibi gözükse
de ifa ettiği bürokratik ve siyasi görevleri, onu, Cumhuriyet ideolojisinin
inşa sürecinde önemli vazifeleri yerine getirmiş bir şahsiyet olarak karşımıza
çıkartmaktadır. Kendine özgü bir yaşam tarzı ve özgün düşünceleri olan Esendal,
meclisin politikacılar tarafından değil, belli meslek grupları tarafından
oluşmasını öngören ve çok partili bir sisteme karşı olan “Mesleki Temsil”
fikrinin önde gelen savunucularındandı. O, dönemin entelektüellerinden farklı
olarak sanayileşmeye karşı olduğu gibi toprak medeniyetinin de savunucusuydu.
Türk tarihi, dili ve geleneklerine duyduğu ilgiyle, kültürel bir milliyetçiydi.