Akademik Veri Yönetim Sistemi
UDEAS Ulusal Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu, Van, Türkiye, 20 - 22 Ekim 2021, sa.77, ss.301-314
Özet
Bu çalışmada Yemenli âlim Nevşân b. Saîd el-Himyerî’nin (öl. 573/1178) Şemsu’l-‘Ulûm ve Devâ’u Kelâmi’l-‘Arab mine’l-Kulûm adlı sözlüğü, yöntembilim ve bu alanda getirdiği yenilikler bakımından değerlendirilmiştir. Kur’an-ı Kerim başta olmak üzere tüm Arap dilini lafız ve anlam bakımından korumak ve bu dilin sahip olduğu zengin kelime servetinin kaybolmamasını sağlamak amacıyla Arap dünyasında sözlük/lügat çalışmaları çok erken dönemde başlamış ve duyulan ihtiyaca binaen de çalışmalar, hızlı bir şekilde gelişmiştir. Bu alanda yapılan çalışmalar arasındaki en öne çıkan farklılık ise tasnif ve tertip metodudur. Hatta bu durum, müellifleri yeni bir sözlük yazmaya iten nedenlerin de başında gelmektedir. Çünkü Arapça gibi çok zengin kelime hazinesine sahip olan bir dile dair yazılan sözlükte aranan kelimenin kolayca bulunması, son derece önem arz etmektedir. Bu da ancak ilgili eserin tasnif ve tertibinde benimsenen yöntemin etkili olduğu bir durumdur. İşte bu arayış içinde olan sözlük yazarlarının farklı görüş ve kanaatlere sahip olmaları, benimsedikleri yöntemlerinin de farklı olmasına ve muhtelif sözlük ekollerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Nevşân el-Himyerî, birçok ilim dalında etkin olmakla beraber özellikle sözlük bilimi alanında yazdığı eserle ilim dünyasının dikkatini çekmiştir. Çünkü kendinden önceki sözlükleri detaylı bir şekilde inceleyen Nevşân el-Himyerî, onların olumlu yönlerinden istifade ettiği gibi eksik yönlerini tamamlama ve olumsuz bulduğu hususları da düzeltme gayretine girmiştir. Böylece hem kelimelerin tasnif ve tanziminde izlediği metot ile hem de diğer bazı hususlarda kendinden önceki sözlüklerden kısmen farklı bir yöntem ortaya koyarak sözlük çalışması alanında yeni bir metot geliştirmiştir. Ancak buna rağmen sonraki dönemlerde onun metodunu her yönüyle uygulayan olmamıştır. Bu nedenle çalışmamızda hem onun yöntemini değerlendirmeyi hem de bu yöntemin neden olduğu gibi devam etmediğini değerlendirmeyi hedefledik.
Anahtar Sözcükler: Nevşân El-Himyerî, Şemsu’l-‘Ulûm, Sözlük, Lügat, Yöntembilim.
Abstract
In this study, the dictionary called Shemu‟l-„Ulûm ve Devâ‟u Kelâmi'l-Arab mine'l-Kulûm by Yemenite scholar, Newshân b. Saîd al-Himyerî (d. 573/1178) was evaluated in terms of methodology and novelties it brought to the field. Dictionary/lexicon writing activities started in the early period in the Arab world in order that primarily, Holy Qur‘an and Arabic language could be protected both with regard to word and meaning and the rich vocabulary source would not be lost; and it developed rapidly based on the need. The most outstanding difference among the studies carried out in this field is in classification and organization method. Even, this is the primary reason which leads the authors to write a new dictionary. The reason for this is that it presents great importance to find a word that is looked up easily in a dictionary written about a language like Arabic which has quite a large source of vocabulary. This is however is due to the method adopted in classification and organization of that work. The fact that the lexicon writers who are in search for novelties have different views and beliefs causes not only their methods to be different but also various lexicon ecoles to emerge. Although Newshân al-Himyerî was efficient in many fields of sciences, he attracted attention of the scientific world especially with the work he wrote in the lexicon scientific field. Having examined the dictionaries written before him in detail, Newshân al-Himyerî benefited from the positive aspects of them, while he tried to complete their deficiencies and correct their negative features. Thus, he developed a different method in lexicon writing different from those lexicons written before him by following a novel method in classification and organization of the words. Therefore, it was aimed both to evaluate his method and why this method did not continue as it was in this study.
Keywords: Newshân al-Himyerî, Shemsu'L-'Ulûm, Dictionary, Lexicon, Methodology