Akademik Veri Yönetim Sistemi
EJERCongress 2021, Aksaray, Türkiye, 7 - 10 Temmuz 2021, ss.1027-1029
Problem Durumu
Pozitif psikolojinin son dönemlerde ilgilendiği önemli kavramlardan biri olan mizah duygusu (Martin, 2001); stresli durumlarla baş edilebilmeyi sağlayarak (Lefcourt, 2001), mutluluğun ve daha fazla olumlu duygu yaşamanın bir aracı (Açıkgöz, 2016) olarak görülmektedir. Kavramsal olarak özetlenirse, mizah bireyin, yaşadığı stres verici olumsuz deneyimler sırasında ya da sonrasında bu deneyimlere gülerek tepki verme ve bunlarla ilgili olarak başkalarıyla şakalaşma ya da komik şeyler söyleme eğilimi olarak tanımlanabilir (Martin ve Ford, 2007). Gelişmiş bir mizah anlayışının olgun kişiliğin temel özelliğinden biri olduğunu belirten Allport’a (1961) göre mizah duygusu, bireyin kendisine ilişkin içgörüsünün önemli bir bileşenidir. Pozitif psikolojinin üzerinde durduğu bir başka önemli kavram olan iyi oluş ise, ilk olarak Bradburn (1969) tarafından olumlu duyguların olumsuz duygulara baskın olması olarak tanımlanmıştır. Psikolojik iyi oluş, zor durumlarla karşılaşıldığında kendini gerçekleştirme ve anlamlı bir hayat sürdürebilmek için bireyin potansiyelinin ortaya çıkarılması olarak ifade edilmektedir (Ryff, Magee, Kling ve Wing, 1999). Diğer bir ifadeyle, psikolojik iyi oluş, kişisel gelişim, anlamlı hayat sürdürme, başkalarıyla iyi ilişkiler kurma gibi yaşamda karşılaşılan varoluşsal meydan okumaları yönetme olarak tanımlanmıştır (Keyes, Shmotkin ve Ryff, 2002). Mizah kullanımının bireyin kendisine ve çevresine olumlu katkı sağladığı (Satıcı ve Deniz, 2017) ve kişiler arası ilişkileri geliştirmede etkili olduğundan (Houston, MckeeeCarroll ve Marsh, 1998) psikolojik iyi oluş üzerindeki etkisinin olumlu yönde olabileceği düşünülmektedir. Nitekim mizahın, olaylarla başa çıkma yöntemi olarak kullanılmasının psikolojik iyi oluş ile ilişkili olduğu belirtilmiştir (Maiolino ve Kuiper, 2016). Mizahla başa çıkma ile birlikte iyi oluşu pozitif yönde etkileyen (Karacaoğlu ve Köktaş, 2016) kavramlardan bir diğeri de, zorlayıcı yaşam koşullarına karşı direnç gösterme gücü (Basım ve Çetin, 2011) olarak bilinen psikolojik dayanıklılıktır. Alan yazında, psikolojik dayanıklılık, bireyin yaşamını tehdit eden unsurlar, belirsizlikler ve kötü yaşam koşulları gibi olumsuz durumlar karşısında direnç gösterebilme, çabuk toparlanma ve güçlü bir şekilde baş etme becerisi olarak ifade edilmektedir (Ağırkan ve Kağan, 2017). Okullarda psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri alanında çalışan uzmanların ruh sağlığı, öğrenci kişilik hizmetleri ve yönetimsel alanlarda önemli rolleri bulunmaktadır (Şimşek ve Tanaydın, 2002). Sorumlu oldukları okullardaki öğrencilerle ilgilendikleri gibi öğretmenlerin ve velilerin yaşamış oldukları ruhsal sorunlar ve bu sorunların öğrenciler üzerindeki etkileriyle de ilgilenmektedirler. Psikolojik danışmanların, gerek okul şartlarının zorlayıcı olması gerekse de iş ortamının yoğun ve stresli olmasından dolayı mesleki doyumlarının ve performanslarının olumsuz yönde etkilendiğiyle ilgili çalışmalar da mevcuttur (Balay, 2000). Dolayısıyla bazı durumlarda psikolojik danışmanlar bulundukları çalışma ortamından kaynaklı strese maruz kalmaktadırlar (Arslan, 2018). Bu nedenle, psikolojik danışmanların ruh sağlıklarını korumaları hem kendileri için hem de verdikleri hizmetin niteliği açısından önemlidir. Gerek devlet okullarında ve gerek özel sektörlerde çalışan psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeylerinin yüksek olduğu (Kesler, 1990) ve strese daha fazla maruz kaldıkları (Arslan, 2018) göz önüne alındığında, psikolojik danışmanların psikolojik iyi oluş ve psikolojik dayanıklılıklarını arttırabilecek faktörlerin belirlenmesi ve stresli durumlarının üstesinden gelebilme konusunda uygun stratejiler ortaya konulması önemlidir. Yine, okul psikolojik danışmanlarına yönelik psikolojik iyi oluş, psikolojik dayanıklılık, mizah, iyimserlik gibi kavramların etkisini inceleyen çalışmaların sayıca az olduğu görülmüştür. Buradan hareketle, bu araştırmadan elde edilen bulguların alan yazındaki bu ihtiyaca cevap vermesi ve psikolojik danışma alanıyla ilgili özgün sonuçlar ortaya koyması beklenmektedir. Yukarıda belirtilen kuramsal çıkarımlar doğrultusunda bu araştırmada, psikolojik danışmanların mizah yoluyla başa çıkma, psikolojik iyi oluş ve psikolojik dayanıklılıkları arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve mizah yoluyla başa çıkma ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkide psikolojik dayanıklılığın aracı rolünün belirlenmesi amaçlanmıştır.